ఆర్ఎస్ఎస్ కేంద్ర కార్యాలయం నాగపూర్ లో పండుగ శోభ నెలకొంది. ఈ నెల అయిదున అంటే గురువారం నాడు సమారోప్ నిర్వహిస్తున్నారు.ప్రతీ సంవత్సరం వేసవి కాలంలో వివిధ స్థాయిల్లో ఈ శిక్షణ నిర్వహిస్తారు. ఒక్కో దశ ను దాటిన కార్యకర్తలకు నాగపూర్ కేంద్ర కార్యాలయంలో… ఉన్నత స్థాయి శిక్ష వర్గ ఉంటుంది. దీనిని కార్యకర్త వికాస వర్గ 2 గా పిలుస్తున్నారు. ఈ ఏడాది నిర్వహిస్తున్న శిబిరం… రేపు అంటే జూన్ అయిదు న ముగుస్తుంది. ఈ సందర్భంగా సంఘ్ నిర్వహించే శిక్ష వర్గ గొప్పతనం తెలుసుకొందాం. మొట్టమొదటి సంఘ శిక్షా వర్గ 1927లో నాగ్‌పూర్‌లో ప్రారంభమైంది. ఆ సమయంలో అది మూడు వారాల పాటు కొనసాగింది. అప్పట్లో వేసవి తరగతులు అని పిలిచేవారు. కొన్ని సంవత్సరాల తర్వాత, దీనికి ‘అధికారి శిక్షా వర్గం’ అని పేరు పెట్టారు. తరువాత 1950 నుంచి, ఈ తరగతులను ‘సంఘ శిక్షా వర్గం’ అని పిలవటం ప్రారంభించారు.
సంఘ వరవడిలో మొదటి నుంచి శిక్షణకు చాలా ప్రాధాన్యత ఉంది. ప్రారంభ వ్యవస్థలో, ఆహారం సమీపంలోని ఇళ్ల నుంచి వచ్చేది. మరియు కార్యకర్తలు స్థానిక పాఠశాలల్లో నివసించేవారు. లోకాంచిశాల, ధన్వతే నగర్ విద్యాలయ (మిల్ సిటీ స్కూల్ – అప్పటి పేరు) మరియు నాగ్‌పూర్‌లోని న్యూ ఇంగ్లీష్ స్కూల్ భవనం వంటివి అప్పట్లో ఉచితంగా లభించేవి. దీనితో పాటు, వైద్య సంరక్షణ, విద్యుత్, నీరు మొదలైన ఖర్చుల కోసం తరగతికి హాజరయ్యే విద్యార్థుల నుంచి స్వల్ప మొత్తం రుసుములు కూడా వసూలు చేశారు.
ఈ తరగతుల విజయానికి, డాక్టర్ హెడ్గేవార్ జీ …. అప్పట్లో అన్నా సోహ్ని మరియు మార్తాంద్రరావు జోగ్ సహకారం తీసుకొన్నారు. ప్రారంభ సమయంలో శిక్ష వర్గ ను సంఘ్ వ్యవస్థాపకులు డాక్టర్ జీ స్వయంగా పర్యవేక్షించే. వారు. ఈ తరగతులలో శారీరక శిక్షణ ముగిసిన తర్వాత, డాక్టర్ హెడ్గేవార్.. స్వయం సేవకులందరినీ ఈత కొట్టడానికి చిట్నిస్‌పురాలోని మెట్ల బావి వద్దకు తీసుకెళ్లేవారు. తరువాత, విద్యార్థుల సంఖ్య పెరగడంతో.. దీనిని నిలిపివేశారు.
1939 ప్రాంతం నుంచి నాగ్‌పూర్‌లోని రేషంబాగ్‌లోని హెడ్గేవార్ స్మృతి మందిర్‌లో శిక్ష వర్గ లు నిర్వహించడం ప్రారంభించారు. అప్పటి నుంచి ఈ సంఘ శిక్షా తరగతులు అక్కడే నిర్వహిస్తున్నారు. ఈ ఎకరం భూమిని డాక్టర్ హెడ్గేవార్ అప్పట్లోనే కొనుగోలు చేశారు.
కార్యక్రమ నిర్మాణం
శిక్ష వర్గలో శారీరక మరియు మేధో కార్యక్రమాలు ఉంటాయి . ఉదయం 5 గంటల నుంచి రాత్రి 9 గంటల వరకు జరిగేవి. ప్రారంభంలో, ఉదయం రెండున్నర గంటలు మరియు సాయంత్రం ఒకటిన్నర గంటలు శారీరక శిక్షణ కోసం కేటాయించారు. మధ్యాహ్నం 12:30 నుండి సాయంత్రం 5 గంటల వరకు విశ్రాంతి, సంభాషణ, చర్చ మరియు నోట్స్ రాయడానికి కేటాయించారు.
సంఘ్ తో పాటే శిక్ష వర్గాలు కూడా ఇతర ప్రాంతాలకు విస్తరించాయి.
నాగ్‌పూర్‌లో తరగతులు విజయవంతం అయిన తర్వాత, 1934లో పూణేలో వీటిని నిర్వహించడం ప్రారంభమైంది. ఆ తర్వాత సంవత్సరం నుంచి మొదటి మరియు రెండవ సంవత్సరం తరగతులు పూణేలో ప్రారంభమయ్యాయి. వేసవి సెలవుల సౌకర్యం కోసం.. పూణేలో తరగతులు ఏప్రిల్ 22 నుండి జూన్ 2 వరకు మరియు నాగ్‌పూర్‌లో తరగతులు మే 1 నుండి జూన్ 10 వరకు జరిగేవి. డాక్టర్ హెడ్గేవార్ మే 15 వరకు పూణేలో మరియు తరువాత నాగ్‌పూర్‌లో ఉండేవారు.
పూణే తర్వాత, ఈ తరగతులు నాసిక్‌లో ప్రారంభమయ్యాయి. 1942-43 సంవత్సరంలో, ఈ తరగతుల్లో పాల్గొనే స్వయం సేవకుల సంఖ్య 2,750కి చేరుకుంది. ఇంతలో, 1938లో, మహారాష్ట్ర వెలుపల లాతూర్‌లో తరగతులు ప్రారంభించారు. దీని తరువాత, పని పెరిగేకొద్దీ, ఇతర రాష్ట్రాలలో మొదటి మరియు రెండవ శ్రేణి సంఘ శిక్షా వర్గ లు నిర్వహించడం ప్రారంభమైంది. ఇప్పుడు స్వయం సేవకులు మూడవ శ్రేణి శిక్ష వర్గ కోసం మాత్రమే నాగ్‌పూర్‌కు రావాలని తప్పనిసరి చేశారు.
1940లో నాగ్‌పూర్‌లో జరిగిన సంఘ శిక్షా వర్గ కి, ఉత్తరం నుండి దక్షిణం మరియు తూర్పు నుండి పశ్చిమం వరకు అన్ని ప్రాంతాలనుంచి స్వయం సేవకులు హాజరయ్యారు. దురదృష్టవశాత్తు, ఈ సంవత్సరం శిక్షా వర్గం పూర్తయిన కొద్ది రోజులకే, అంటే 1940 జూన్ 21న, సంఘ స్థాపకులు డాక్టర్ హెడ్గేవార్ జీ పరమ పదించారు.
1948-1949లో సంఘ్ పై నిషేధం, 1976-1977లో అత్యవసర పరిస్థితి సమయంలో నిషేధం, 1993లో నిషేధం మరియు 1991లో ప్రత్యేక జాతీయ పరిస్థితులు (మాజీ ప్రధాన మంత్రి రాజీవ్ గాంధీ హత్య మరియు లోక్‌సభ ఎన్నికలు) కారణంగా ఈ శిక్షావర్గ లకు తాత్కాలికంగా అంతరాయం కలిగింది. ఈ మధ్యకాలంలో కూడా.. ఈ శిక్షా వర్గ కు 2020-2021 సమయంలో ..కరోనా మహమ్మారి కారణం గా వాయిదా వేయవలసి వచ్చింది. ఆయా సంవత్సరాల్లో తప్పిస్తే,, ఇప్పటిదాకా ప్రతి సంవత్సరం క్రమం తప్పకుండా శిక్షా వర్గలు దేశవ్యాప్తంగా జరుగుతూనే ఉన్నాయి తుది విడత శిక్షావర్గ నాగపూర్ లో క్రమం తప్పకుండా నిర్వహిస్తూ వచ్చారు.
శిక్షా వర్గాలకు సంబంధించిన గణాంకాలను ఇప్పుడు చూద్దాం.
సంవత్సరం వారీగా శిక్షణ పొందిన వారు..
2012 ప్రథమ వర్ష – 7,078 ప్రదేశాల నుంచి 10,623 మంది అభ్యాసకులు
ద్వితీయ వర్ష – 2,116 ప్రదేశాల నుంచి 2,581 మంది అభ్యాసకులు
నాగ్‌పూర్‌లో తృతీయ వర్ష – 859 ప్రదేశాల నుంచి 923 మంది అభ్యాసకులు
2013 ప్రథమ వర్ష – 7,408 ప్రదేశాల నుంచి 12,549 మంది అభ్యాసకులు
ద్వితీయ వర్ష – 2,320 ప్రదేశాల నుంచి 3,063 మంది అభ్యాసకులు
నాగ్‌పూర్‌లో తృతీయ వర్ష – 923 ప్రదేశాల నుండి 1,003 మంది అభ్యాసకులు
2015 ప్రథమ వర్ష – 10,540 ప్రదేశాల నుంచి 17,835 మంది అభ్యాసకులు
ద్వితీయ వర్ష – 2,812 స్థానాల నుంచి 3,715 మంది అభ్యాసకులు
నాగ్‌పూర్‌లో తృతీయ వర్ష – 804 స్థానాల నుండి 875 మంది అభ్యాసకులు
2017 ప్రథమ వర్ష – 9,734 స్థానాల నుంచి 15,716 మంది అభ్యాసకులు
ద్వితీయ వర్ష – 3,796 మంది అభ్యాసకులు 2,959 మంది విద్యార్థులు
నాగ్‌పూర్‌లో తృతీయ వర్ష – 899 మంది విద్యార్థులు 834 స్థానాలు
2019 నాగ్‌పూర్‌లో తృతీయ వర్ష – 828 మంది అభ్యాసకులు
2022లో 40 సంవత్సరాల కంటే తక్కువ వయస్సు ఉన్న 18,981 మంది విద్యార్థులు, 40 ఏళ్ల కంటే ఎక్కువ వయస్సు ఉన్న 2,925 మంది విద్యార్థులు
ప్రథమ, ద్వితీయ మరియు తృతీయ వర్ష కలిపి మొత్తం 21,906 మంది విద్యార్థులు
2023 తృతీయ వర్ష నాగ్పూర్ – 682 మంది విద్యార్థులు
2024 కార్యకర్త వికాస వర్గ-2, నాగ్పూర్ – 936 మంది అభ్యాసకులు
2025 కార్యకర్తల వికాస వర్గ -2, నాగ్పూర్ – 840 మంది అభ్యాసకులు
గత ఏడాది నుంచి కొన్ని మార్పుల్ని చేయడం జరిగింది. ఇప్పుడు ప్రారంభిక్ వర్గ్- 3 రోజులు, ప్రాథమిక్ శిక్షా వర్గ- 7 రోజులు, సంఘ్ శిక్షా వర్గ- 15 రోజులు మరియు కార్యకర్త వికాస్ వర్గ-1 దీనిని గతంలో సంఘ్ శిక్షా వర్గ్ ద్వితీయ వర్ష అని పిలుస్తారు) 20 రోజులు మరియు కార్యకర్త వికాస్ వర్గ-2 (ఈ తరగతిని గతంలో సంఘ్ శిక్షా వర్గ తృతీయ వర్ష అని పిలుస్తారు) 25 రోజులు ఉంటాయి.
గత సంవత్సరాలలో ముఖ్య అతిథి (కార్యకర్త వికాస్ వర్గ్-2 ముగింపు వేడుక, నాగ్పూర్)
గతంలో నాగ్పూర్ తరగతి 40 రోజులు ఉండేది, ఇది ఇప్పుడు కార్యకర్త వికాస్ వర్గ-2 వలె 25 రోజులు. స్వాతంత్య్రానికి ముందు కొన్ని సంవత్సరాలుగా 30 రోజులు కూడా ఉండేది.
ఇక్కడ సంఘ శిక్ష వర్గ లోని విభిన్న రకాలను తెలుసుకుందాం.
సంఘ శిక్షా వర్గ రెండు రకాలు – (1) 18 నుండి 40 సంవత్సరాల వయస్సు గల సాధారణ శ్రేణి, మరియు 41 నుండి 65 సంవత్సరాల వయస్సు గల ప్రత్యేక శ్రేణి.
ప్రస్తుతం, 25 రోజుల పాటు, సంఘ శిక్షా వర్గ లో పాల్గొనేవారంతా కవాతు నిర్వహిస్తారు. వర్గ ముగింపు కార్యక్రమాన్ని నాగ్పూర్ నగరం నిర్వహిస్తుంది. అలాగే, రాష్ట్రీయ స్వయంసేవక్ సంఘ్ యొక్క RSS సర్ సంఘ ఛాలక్ సందేశాన్ని అందిస్తారు.
ఈ సమయంలో, ఒక విశిష్ట వ్యక్తిని ముఖ్య అతిథిగా ఆహ్వానిస్తారు. గత దశాబ్దంలో ముఖ్య అతిథుల జాబితా 2012 నుంచి ఈ క్రింది విధంగా ఉంది –
2012 అశ్వని కుమార్, దైనిక్ పంజాబ్ కేసరి డైరెక్టర్ మరియు ఎడిటర్
2013 శ్రీ శ్రీ నిర్మలానందనాథ్ మహాస్వామి, కర్ణాటకలోని ఆదిచుంచుంగిరి మఠం ప్రధాన పూజారి
2014 శ్రీ శ్రీ రవిశంకర్, ఆర్ట్ ఆఫ్ లివింగ్ ఫౌండేషన్ వ్యవస్థాపకులు
2015 ధర్మస్థల కర్ణాటక ధర్మాధికారి పద్మవిభూషణ్ డాక్టర్ వీరేంద్ర హెగ్డే
2016 రంతిదేవ్ సేన్‌గుప్తా, ‘వర్తమాన్’ (కోల్‌కతా) వారపత్రిక సంపాదకుడు
2017 నేపాల్ ఆర్మీ మాజీ చీఫ్ జనరల్ రుక్మాంగద కట్వాల్
2018 ప్రణబ్ ముఖర్జీ, భారత మాజీ రాష్ట్రపతి
2022 దాజీ అలియాస్ కమలేష్ పటేల్, శ్రీ రామచంద్ర మిషన్, హైదరాబాద్ అధ్యక్షుడు
2022 (డిసెంబర్) 1008 శ్రీ కాశీ మహాపీఠం, వారణాసి జగద్గురువులు, డాక్టర్ మల్లికార్జున్ విశ్వారాధ్య శివాచార్య మహాస్వామి
2023 శ్రీ సిద్ధగిరి సంస్థాన్ మఠంలోని అదృశ్య కాడ సిద్ధేశ్వర స్వామి, కనేరి, కొల్హాపూర్
2024 శ్రీ రామగిరి జీ మహారాజ్, పీఠాధీష్ శ్రీ క్షేత్ర గోదావరి ధామ్, బెట్ సరళ
2025 శ్రీ అరవింద్ జీ నేతమ్ (కేంద్ర మాజీ మంత్రి, భారత ప్రభుత్వం)
* 2022 సంవత్సరంలో, తృతీయ వర్ష శిక్ష వర్గ ను మే మరియు డిసెంబర్ నెలల్లో రెండుసార్లు నిర్వహించారు.
ఇప్పుడు శిక్ష వర్గ ప్రాధాన్యతలు, విశిష్టతలు తెలుసుకుందాం.
1. సామాజిక సామరస్యం భావన- ఈ సమయంలో, దేశవ్యాప్తంగా ఉన్న స్వయం సేవక్ లు కులం, ప్రాంతం మరియు వర్ణ వివక్ష లేకుండా సమావేశమవుతారు.
2. సామూహిక భోజనం – శిక్ష వర్గ లో స్వచ్ఛంద సేవకులు కలిసి తింటారు. ఇందులో కూడా ఎలాంటి వివక్షత లేదు.
3. సామూహిక జీవిత భావం – అన్ని కార్యకలాపాలలో కలిసి జీవించడం మరియు కలిసి పాల్గొనడం వలన సమిష్టి భావన ఏర్పడుతుంది.
4. అఖిల భారత దృక్పథం విస్తృత భావన .. శిక్షావర్గలో అన్ని రాష్ట్రాల స్వయంసేవకులు కలిసి పాల్గొనడం ద్వారా అందరిలోనూ అఖిలభారత స్ఫూర్తి కలుగుతుంది.
5. క్రమశిక్షణ అవగాహన .. శిక్షా వర్గలో పనులన్నీ క్రమం తప్పకుండా చేయడం ద్వారా క్రమశిక్షణ అలవాటు పడుతుంది.
6. వివిధ విషయాల మీద సమాచారం జ్ఞానం – సంఘ్ భౌగోళిక కూర్పులు మరియు నిర్మాణాల పట్ల ప్రత్యక్ష అనుభవం ఏర్పడుతుంది.
7. సమాజం మరియు దేశం ఎదుర్కొంటున్న సవాళ్ల మీద చర్చించి పరిష్కారం దిశగా ఆలోచన యోజన జరుగుతుంది.
8. స్వయం సేవక్ లలో సామర్థ్యం, నైపుణ్యాలు అభివృద్ధి చెందుతాయి.
9. సంస్థాగత భావం – ప్రతి ఒక్కరి పట్ల స్వంత భావన ఏర్పడుతుంది.
10. స్వావలంబన – శిక్ష వర్గ సమయంలో, స్వయం సేవకులు అందరూ తమ పనులు తాము స్వయంగా చేసుకుంటారు. ఇది వారిలో తమ పనిని స్వయంగా చేయాలనే భావాన్ని కలిగిస్తుంది.
పరమ పూజనీయ సర్ సంఘ్‌చాలక్ జీ గత కాలపు ప్రకటనలు:
1) “ఈ శిక్షణ అంతా ఎందుకు జరుగుతోంది? భారత్ మాతా కీ జై అని ప్రపంచవ్యాప్తంగా ప్రకటించాలి కాబట్టి ఇది జరుగుతోంది.
2) మనం ఎందుకు చేయాలి? మనం ప్రపంచ విజేతలుగా మారాలనుకుంటున్నామా? లేదు, మనం విజేతలుగా మారాలని కోరుకోవడం లేదు. మనం ఎవరినీ గెలవాల్సిన అవసరం లేదు. మనం అందరినీ ఏకం చేయాలి. సంఘ్ పని కూడా ఎవరినీ గెలవడానికి కాదు, ఐక్యం చేయడానికి జరుగుతుంది. పురాతన కాలం నుంచి భారత్ కూడా ప్రపంచంలో గెలుస్తోంది, కాబట్టి ఇది ఎవరినీ గెలవడానికి కాదు, అందరినీ ఏకం చేయడానికి.” (నాగ్పూర్, , 6 జూన్ 2022)
4) – “మాకు ప్రాథమిక శిక్ష వర్గ లు ఉన్నాయి. రెండు-మూడు సంవత్సరాలుగా సంఘ్‌లో ఉన్న స్వయం సేవకులకు ప్రవేశం కల్పిస్తారు. ప్రతి సంవత్సరం వేలాది మంది స్వయం సేవకులు ఈ తరగతులకు వస్తారు. వారి సగటు వయస్సు 30 సంవత్సరాలు మరియు వారిలో 90 శాతం మంది 20 నుండి 25 సంవత్సరాల వయస్సు గలవారు.
మొత్తం మీద ఈ కార్యక్రమం అత్యద్భుతంగా జరుగుతుందని ఆశిస్తున్నారు. క్రమశిక్షణకు మారుపేరైన స్వయం సేవకులు ఈ కార్యక్రమాన్ని నిర్వహించబోతున్నారు.
